piątek, 30 marca 2012

KATAOKA CHIEZŌ – „ojciec chrzestny” kina samurajskiego


Urodzony 30 marca 1903 roku, zmarł niemal dokładnie 80 lat później – 31 marca 1983. Jego prawdziwe imię i nazwisko to Masayoshi Ueki, natomiast Chiezō KATAOKA to jego pseudonim artystyczny, którego japońska pisownia wygląda następująco: 片岡千恵蔵

Chiezō KATAOKA to japoński aktor i producent filmowy, którego 50-letni dorobek artystyczny stanowi ponad 300 filmów. W większości są to filmy jidaigeki, głównie samurajskie. Nie chodzi jednak o ich ilość, a raczej o znaczenie, jakie filmy z udziałem Kataoki miały dla rozwoju gatunku tego gatunku, gdyż jego filmowe dokonania wywarły znaczący wpływ zarówno na treść, jak i formę japońskich filmów historycznych - przez bardzo długi okres czasu, bo począwszy od lat 30-tych, aż po lata 70-te XX wieku.

Chiezō wychowywał się w Tokio, gdzie już jako dziecko praktykował w grupie teatralnej kabuki. Karierę w filmie rozpoczął w roku 1927, w wytwórni Makino Film Productions, jednak wkrótce utworzył własne niezależne studio Chiezō Productions - bowiem zamierzał nie tylko grać w filmach, ale również mieć wpływ na ich kształt artystyczny oraz przesłanie, daleko wykraczające poza dostarczanie prostej rozrywki. W tym celu znacznie wzbogacił repertuar granych przez siebie postaci: nie ograniczał się do klasycznych „samurajów-wojowników”, ani do „samurajów-sztywniaków”, czyli możnowładców i różnych oficjeli, lecz poszerzył tę gamę o typ „samurajów-wieśniaków”, „samurajów-przebierańców” (np. w roli detektywów lub zamaskowanych mścicieli), wynędzniałych i cynicznych roninów. Kataoka grał również postacie wywodzące się z innych klas społecznych, np. zbuntowanych chłopów (np. Chuji Kunisada), nonszalanckich gangsterów yakuza (np. Jirochō no Fuji), a nawet pospolitych włóczęgów. Kreowanym przez siebie postaciom nadawał bardziej „ludzki” wymiar, przydając im cechy tak „pospolite”, jak nieporadność czy nieudolność, podstępność czy przebiegłość, poczucie strachu czy beztroskiego humoru itp.
Wymowa filmów Kataoki ma często zacięcie krytyczno-satyryczne, choć nie wahał się nawet ocierać o lirykę i sentymentalizm; eksperymentował również z samurajskim filmem … muzycznym (The Singing Lovebirds, 1939).
Wytwórnia filmowa Kataoki działała samodzielnie do roku 1937, kiedy stała się częścią innej, większej, Nikkatsu. U niego rozpoczynali swoją karierę tacy reżyserzy jak Hiroshi INAGAKI i Mansaku ITAMI. Niestety, większość filmów zrealizowanych przez ten nowatorski team twórczy przed rokiem 1945, nie przetrwała zawieruchy wojennej lub została zniszczona później, przez amerykańskich cenzorów okupacyjnych. Ocalały nieliczne ich dzieła, jednak pozostała ich większość jest znana wyłącznie z tytułów i relacji, a niektóre z ocalałych fragmentów.

Wybrane filmy, charakterystyczne dla tego okresu:

(1931) 瞼の母 Banba no Chutarō: Mabuta no haha | In Search of Mother a.k.a. Memories of Mother (Hiroshi INAGAKI)
(1932) 旅は青空 Tabi wa aozora | Travels under the Blue Sky (Hiroshi INAGAKI)
(1932) 国士無双 Kokushi musō | The Peerless Patriot (Mansaku ITAMI)
(1936) 赤西蠣太 Akanishi Kakita | Capricious Young Man (Mansaku ITAMI)
(1939) 鴛鴦歌合戦 Oshidori utagassen | Singing Lovebirds a.k.a. Samurai Musical (Masahiro MAKINO)
(1942) 維新の曲 Ishin no kyoku | lit.: Restoration Song (Kiyohiko USHIHARA)
(1942) 独眼龍政宗 Doku-ganryu Masamune | Hawk of the North (Hiroshi INAGAKI)
(1944) 土俵祭 Dohyo matsuri | Sumo Festival (Santaro MARUNE)


(1939 - reż. Masahiro MAKINO)
鴛鴦歌合戦
Oshidori utagassen
Singing Lovebirds a.k.a. Samurai Musical


(1944 - reż. Santaro MARUNE)
土俵祭
Dohyo matsuri
Sumo Festival






Natychmiast po zniesieniu amerykańskiego zakazu produkcji filmów samurajskich, Chiezō Kataoka przystąpił do nadrabiania zaległości w dziedzinie jidaigeki. W tym czasie był już nie tylko aktorem, ale zasiadał również w radzie programowej wytwórni Toei, specjalizującej się w filmach tego gatunku. Ponownie przywołano na ekran wielkie tematy, takie jak Chushingura (Akō rōshi), Daibosatsu tōge (Souls in the Moolight), krwawe rozrachunki z okresu Bakumatsu (korpus Shinsengumi). Reżyserzy tworzyli nowe filmowe wzorce tych wydarzeń, a Kataoka wizerunki postaci biorących w nich udział. Wszystko to było później wielokrotnie powielane przez innych twórców filmów jidaigeki.

W latach 50-tych, już jako aktor w pełni dojrzały, Chiezō Kataoka owocnie współpracował z reżyserami Tomu UCHIDĄ i Eiichi KUDŌ, realizując z nimi kilkanaście niezapomnianych filmów.

(1950) 俺は用心棒 Ore wa yojinbō | I Am a Bodyguard (Hiroshi INAGAKI)
(1950) 千石纏 Sengoku matoi | (Masahiro MAKINO)
(1951) 八つ墓村 Yatsu haka-mura (Sadaji MATSUDA)
(1952) 赤穂城 Akō-jō (Ryo HAGIWARA)
(1952) 続赤穂城 Zoku Akō-jō (Ryo HAGIWARA)
(1953) 宮本武蔵 金剛院の決闘 Miyamoto Musashi - Kongoin no kettō (Daisuke ITO)
(1953) 女間者秘聞 赤穂浪士 Onna kanja hibun: Akō rōshi (Yasushi SASAKI)
(1953) 大菩薩峠 甲賀一刀流の巻 Daibosatsu Tōge (Kunio WATANABE)
(1953) 大菩薩峠 第二部 壬生と島原の巻 三輪神杉の巻 Daibosatsu Tōge - Dai-ni-bu: Mibu to Shimabara no maki; Miwa kamisugi no maki (Kunio WATANABE)
(1953) 大菩薩峠 第三部 竜神の巻 間の山の巻 Daibosatsu Tōge - Dai-san-bu: Ryûjin no maki; Ai no yama no maki (Kunio WATANABE)
(1954) 新選組鬼隊長 Shinsengumi oni-taichō | The Last of Samurai (Toshikazu KŌNO)
(1955) 血槍富士 Chiyari Fuji | Bloody Spear at Mount Fuji (Tomu UCHIDA)
(1956) 赤穂浪士 天の巻 地の巻 Akō Rōshi: Ten no Maki, Chi no Maki (Sadatsugu MATSUDA)
(1956) 三っ首塔 Mitsu-kubi-tō| Three Heads Tower (Tsuneo KOBAYASHI)
(1956) 逆襲獄門砦 Gyakushu gokumon tōride | Rebellion from Below (Tomu UCHIDA)
(1957) 大菩薩峠 Dai-bosatsu tōge | Souls in the Moonlight 1 (Tomu UCHIDA)
(1958) 大菩薩峠 完結篇 Daibosatsu tōge - Dai ni bu | Souls in the Moonlight 2 (Tomu UCHIDA)
(1958) 紫頭巾 Murasaki zukin | The Though in a Purple Hood (Hideaki ONISHI)
(1958) 浅間の暴れん坊 Asama no abarenbō| Free Spirit of Asama (Toshikazu KŌNO)
(1959) 大菩薩峠 完結篇 Daibosatsu tôge - Kanketsu-hen | Souls in the Moonlight 3 (Tomu UCHIDA)
(1959) 血闘水滸伝 怒濤の対決 Kettō suikoden: Dotō no taiketsu | The River of Fury (Yasushi SASAKI)
(1959) 浪花の恋の物語 Naniwa no koi no monogatari | Chikamatsu’s Love in Osaka (Tomu UCHIDA)
(1959) 忠臣蔵 桜花の巻 菊花の巻 Chushingura: ouka no maki, kikka no maki | The Great Avengers (Sadatsugu MATSUDA)
(1959) 蜘蛛の巣屋敷 お役者文七捕物暦 Oyakusha Bunshichi Torimono Koyomi Kumo no Su Yashiki (Tadashi SAWASHIMA)
(1960) 酒と女と槍 Sake to onna to yari | The Master Spearman (Tomu UCHIDA)
(1960) 維新の篝火 Yoto monogatari: Hana no Yoshiwara hyaku-nin giri | Hero of the Red Light District (Tomu UCHIDA)
(1960) 壮烈新選組 幕末の動乱 Shoretsu shinsengumi - bakumatsu no doran (Yasushi SASAKI)
(1961) 赤穂浪士 Akō rōshi (Sadatsugu MATSUDA)
(1963) 地獄命令 Jigoku meirei | Orders from Hell (Shigehirō OZAWA)
(1963) 十三人の刺客 Jūsan-nin no shikaku | The Thirteen Assassins (Eiichi KUDŌ)
(1964) 大勝負 Dai satsujin | The Great Battle (Eiichi KUDŌ)



(1950 - reż. Hiroshi INAGAKI)
俺は用心棒
Ore wa yojinbō
I Am a Bodyguard



(1952 - reż. Ryō HAGIWARA)
赤穂城
Akō-jō
Castle of Revenge



(1954 - reż. Toshikazu KŌNO)
新選組鬼隊長
Shinsengumi oni-taichō
The Last of Samurai

(1953 - reż. Kunio WATANABE)
大菩薩峠
Daibosatsu tōge

大菩薩峠 第二部 壬生と島原の巻 三輪神杉の巻
Daibosatsu tôge - dai-ni-bu: Mibu to Shimabara no maki; miwa kamisugi no maki

大菩薩峠 第三部 竜神の巻 間の山の巻
Daibosatsu tôge - dai-san-bu: Ryûjin no maki; Ai no yama no maki


(1955 - reż. Tomu UCHIDA)
血槍富士
Chiyari Fuji
Bloody Spear at Mount Fuji


(1956 - reż. Tomu UCHIDA)
逆襲獄門砦
Gyakushu gokumon toride
Rebellion from Below


(1956 - reż. Sadatsugu MATSUDA)
赤穂浪士 天の巻 地の巻
Akō Rōshi: Ten no Maki, Chi no Maki



(1958 - reż. Hideaki ONISHI)
紫頭巾
Murasaki zukin
The Though in a Purple Hood


(1958 - reż. Toshikazu KŌNO)
浅間の暴れん坊
Asama no abarenbō
Free Spirit of Asama


(1959 - reż. Yasushi SASAKI)
血闘水滸伝 怒濤の対決
Kettō suikoden: Dotō no taiketsu
The River of Fury












(1957, 1958, 1959 - reż. Tomu UCHIDA)
大菩薩峠 Dai-bosatsu tōge | Souls in the Moonlight 1
大菩薩峠 完結篇 Daibosatsu tôge - Dai ni bu | Souls in the Moonlight 2
大菩薩峠 完結篇 Daibosatsu tôge - Kanketsu-hen | Souls in the Moonlight 3




(1959 - reż. Tomu UCHIDA)
浪花の恋の物語
Naniwa no koi no monogatari
Chikamatsu’s Love in Osaka


(1959 - reż. Sadatsugu MATSUDA)
忠臣蔵 桜花の巻 菊花の巻
Chushingura: ouka no maki, kikka no maki
The Great Avengers


(1960 - reż. Tomu UCHIDA)
酒と女と槍
Sake to onna to yari
The Master Spearman


(1960 - reż. Tomu UCHIDA)
維新の篝火
Yoto monogatari: Hana no Yoshiwara hyaku-nin giri
Hero of the Red Light District a.k.a. Killing in Yoshiwara

(1960 - reż. Yasushi SASAKI)
壮烈新選組 幕末の動乱
Shoretsu shinsengumi - bakumatsu no doran

(1961 - reż. Sadatsugu MATSUDA)
赤穂浪士
Akō rōshi

(1963 - reż. Eiichi KUDŌ)
十三人の刺客
Jūsan-nin no shikaku
The Thirteen Assassins

(1964 - reż. Eiichi KUDŌ)
大勝負
Dai satsujin
The Great Battle







W latach 1950-1962 Chiezō Kataoka przywołał na filmowy ekran legendarną postać Tōyama no Kin-san, wytatuowanego samuraja-detektywa, znanego wcześniej ze sztuk teatru kabuki.
Było to 17 pełnometrażowych produkcji dla wytwórni Toei. Oto wybrane filmy z tego cyklu:

(1955) 喧嘩奉行 Kenkabugyō (Yasushi SASAKI)
(1955) 荒獅子判官 Arajishi hangan (Yasushi SASAKI)
(1957) はやぶさ奉行 Tōyama no Kin-san: hayabusa bugyō | The Falcon Magistrate (Kinnosuke FUKADA)
(1958) 火の玉奉行 Tōyama no Kin-san: hinotama bugyō | Fireball Magistrate (Kinnosuke FUKADA)
(1959) 江戸っ子判官とふり袖小僧 Tōyama no Kin-san Edokko Hangan to Furisode Kozo | The Edo Official and Apprentice)
(1959) たつまき奉行 Tōyama no Kin-san: tatsumaki bugyō | Whirlwind Magistrate (Masahiro MAKINO)
(1960) 御存じいれずみ判官 Tōyama no Kin-san: Gozon-ji irezumi hangan | The Official with Tattoo (Yasushi SASAKI)
(1961) さいころ奉行 Tōyama no Kin-san: saikoro bugyō (Kōkichi UCHIDE)
(1962) さくら判官 Tōyama no Kin-san: sakura hangan | The Cherry Blossom Magistrate (Shigehiro OZAWA)



(1951 - reż. Masahiro MAKINO)
女賊と判官
Nyozoku to hangan


(1955 - reż. Yasushi SASAKI)
荒獅子判官
Arajishi hangan


(1955 - reż. Yasushi SASAKI)
喧嘩奉行
Kenkabugyō



(1957 - reż. Kinnosuke FUKADA)
海賊奉行
Kaizoku bugyō


(1960 - reż. Yasushi SASAKI)
御存じいれずみ判官
Tōyama no Kin-san: Gozon-ji irezumi hangan
The Official with Tattoo


(1961 - reż. Kōkichi UCHIDE)
さいころ奉行
Tōyama no Kin-san: saikoro bugyō







Od połowy lat 60-tych, w ostatnim już okresie swej działalności artystycznej, Kataoka odstąpił od kreowania wiodących ról w filmach, natomiast grając epizody wspomagał aktorów „samurajskich” młodszego pokolenia, takich jak Hashizo OKAWA, Hiroki MATSUKATA, Tomisaburo WAKAYAMA czy Kinnosuke NAKAMURA. Kilka filmów samurajskich z jego częściowym udziałem:

(1965) 宮本武蔵 巌流島の決斗 Miyamoto Musashi: Ganryû-jima no kettō (Tomu UCHIDA)
宮本武蔵 巌流島の決斗 [Miyamoto Musashi: Duel at Ganryu Isle]
(1969) 賞金稼ぎ Shōkin kasegi | Killer's Mission | Szpieg szoguna (Shigehirō OZAWA)
(1979) 真田幸村の謀略 Sanada Yukimura no bouryaku | Renegade Ninjas a.k.a. Shogun Assassins | Zabić szoguna! (Sadao NAKAJIMA)



(1965 - reż. Tomu UCHIDA)
宮本武蔵 巌流島の決斗
Miyamoto Musashi: Ganryū-jima no kettō
Miyamoto Musashi: Duel at Ganryu Isle


(1969 - reż. Shigehirō OZAWA)
賞金稼ぎ
Shōkin kasegi
Killer's Mission
Szpieg szoguna



(1979 - reż. Sadao NAKAJIMA)
真田幸村の謀略
Sanada Yukimura no bouryaku
Renegade Ninjas a.k.a. Shogun Assassins
Zabić szoguna!





***************************************************************************************
Pisząc ten artykuł wykorzystałem wiele informacji z materiału opublikowanego przez Paghat the Ratgirl dla Weird Wild Realm oraz z biografii zamieszczonej w anglojęzycznej wikipedii.
***************************************************************************************

Filmy z Chiezō Kataoka są raczej trudno dostępne, jednak przy odrobinie wysiłku można ich odnaleźć całkiem sporo:
• Trzyczęściowy cykl Dai-bosatsu tōge | Souls in the Moonlight 1-3 (Tomu UCHIDA) jest do nabycia w Samurai DVD
• W amerykańskim Amazonie są aktualnie dostępne 2 filmy z udziałem Kataoki:
The Godfather of Japan: Final Chapter (DVD) aka Japanese Godfather: Conclusion
oraz Renegade Ninjas [VHS]
• Poprzez Amazon niemiecki można nabyć film 13 Assassins - Das Original (OmU) w reżyserii Eiichi'ego KUDŌ. Film ten to pierwowzór z roku 1964, na bazie którego reżyser Takaashiego MIIKE, nakręcił niedawno własny film o takim samym tytule. Ten sam film, tyle że w wersji z napisami angielski, zapowiedziany jest przez Amazon amerykański w czerwcu 2012 13 Assassins (The Thirteen Assassins)
• Na Amazonie francuskim dostępnych jest 6 tytułów (z napisami francuskimi) – są to 3 filmy w reżyserii Tomu UCHIDY i 3 tytuły Eiichi'ego KUDŌ:
Meurtre à Yoshiwara / Le détroit de la faim / Le mont Fuji et la lance ensanglantée - Coffret 4 DVD
Eiichi Kudo : les treize tueurs / Le grand attentat / Les onze guerriers du devoir - Coffret 3 DVD
• Film „Zabić szoguna” z roku 1979 zostanie wkrótce wydany w Polsce – jest to jeden z ostatnich filmów z udziałem tego aktora
• Kilkadziesiąt filmów z udziałem Kataoki zostało wydanych na DVD w edycjach japońskich, (niestety, w większości bez jakichkolwiek napisów). Możliwe są do nabycia poprzez japoński Amazon oraz inne tamtejsze sklepy wysyłkowe, np.:
CDJAPAN - Chiezo Kataoka
YESASIA - Chiezo Kataoka
• Niektóre filmy z udziałem Chiezō Kataoki można odnaleźć w sieci, jak również angielskie napisy do nich ...

2 komentarze:

  1. Aktor ciekawy, w niektórych filmach wręcz wybitny ("Krwawa włócznia na górze Fuji"), niestety w latach 50. i 60. jakoś nie miał szczęścia do reżyserów i projektów, które mogłyby odmienić oblicze jidai-geki (w przeciwieństwie choćby do Nakadaia)

    Po części to wina samego Kataoki, który nie chciał się angażować w kino nadmiernie rewizjonistyczne. Wystarczy wspomnieć, że to on naciskał na twórców oryginalnych "13 zabójców", żeby jednak pociągneli film w tonacji szlachetnego busido.

    Na marginesie: w info o oryginalnych "13 zabójcach" dostępnych na niemieckim Amazonie wkradł się błąd. Filmu nie nakręcił Uchida tylko Eiichi Kudō, świetny skądinąd reżyser, niestety niedoceniony.

    Pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń
  2. Dzięki za komentarz i poprawkę odnośnie "Thirteen Assassin"... Masz oczywiście rację, że reżyserem tego filmu był Eiichi Kudō - tak to sam zresztą podałem nieco wyżej, wyszczególniając filmy z udziałem Chiezō Kataoki. Natomiast pisząc dalej powieliłem bezmyślnie błąd z Amazona.de (czego na Amazonach jest wcale niemało!).

    Przechodząc do meritum Twoich uwag odnośnie Kataoki: ja również uważam, że ten wybitny aktor przynajmniej odrobinę zmarnował swój wielki talent. Przy czym, moim zdaniem, stało się tak nie tylko z winy reżyserów... Szczególnie w latach 50. i 60., kiedy Kataoka był już "guru" w tym biznesie, sam był w stanie decydować o tym u kogo i w jakich filmach ma zagrać oraz o tym w jakich rolach ma występować. A role w filmach jidaigeki można podzielić na wielkie, takie jak rola Miyamoto Musashiego, Kuranosuke Oichi, Ryūnosuke Tsukue, czy Jirochō Fuji - oraz role pomniejsze, postaci pobocznych, pomocniczych, czy wręcz "anonimowych". Wygląda jednak na to, że Kataoka, jako wielki aktor, miał ochotę występować przede wszystkim w rolach znanych postaci, pomimo że do niektórych po prostu nie za bardzo się nadawał, choćby ze względu na swoją poważną, wręcz dystyngowaną fizjonomię, poważny sposób wypowiadania się, głęboki tembr głosu, powściągliwy styl gry aktorskiej, jak również wcale nie najlepszą sprawność fizyczną oraz umiarkowaną znajomość szermierki itd. I chyba dlatego - pomimo że znakomicie wypadał np. w roli dystyngowanego Kuranosuke Oishii ((Akō-jō (1952), Akō rōshi (1953), Chūshingura (1959) i Akō rōshi (1961)), czy bogatego mieszczanina Jirō Sano z "Hana no Yoshiwara" (1960), to już mniej przekonywująco wyglądał w roli energicznego Musashiego (1953, 1957) lub Isamiego Kondō (Shōretsu Shinsengumi, 1960), jeszcze gorzej w roli szlachetnego opryszka Jirochō (Ninkyo Shimizu-Minato, 1957), a wręcz fatalnie w roli szalonego Ryūnosuke Tsukue (Daibosatsu Tōge, 1957-59). A przecież oprócz ról "pańskich", potrafił świetnie zagrać np. rolę wiernego sługi, czego przykładem może być "Chiyari Fuji" (1955), czy rolę przywódcy buntowników-zamachowców z „Dai satsujin” (1964). Ciekaw jestem bardzo, jak wypadł w roli amanta (Chikamatsu..., 1959), samuraja-lekkoducha (Sake to onna to yari, 1960), czy rządowego agenta (cykl filmów z bugyō Toyama no Kin-sanem, 1950-62), jako że wielu filmów z Kataoką jeszcze nie miałem sposobności obejrzeć. Koniecznie chciałbym też zobaczyć jak Kataoka sie prezentował w filmach przedwojennych, kiedy był młodym aktorem i producentem.
    Niemniej znaczenie Kataoki, jako wiodącej postaci głównego nurtu jidaigeki i promotora rozwoju tego gatunku, trudna byłaby do przecenienia... Po wojnie, kiedy był już aktorem-seniorem, zasiadał również w radzie programowej Toei, która wypuszczała mnóstwo jidaigeki. Stał się wówczas mentorem i wzorem dla wielu swoich naśladowców z młodszego pokolenia, wymieniając dla przykładu Raizō Ichikawę, Hirokiego Matsukatę, czy Kinnosuke Nakamurę. Zapewne, choć paradoksalnie - bo z tych samych powodów - można by Kataokę również obciążyć częścią winy za długo utrzymujący się konserwatyzm stylu większości filmów jidaigeki, przynajmniej tych, o których kształcie współdecydował - chociaż to jak na razie pozostaje wyłącznie w sferze moich domysłów - oraz wymaga głębszego przemyślenia ...

    Odnośnie reżysera Eiichi'ego Kudō - rzeczywiście był twórcą wybitnym i stanowczo jest zbyt mało znany, nie tylko w Polsce. Warto więc będzie poświęcić mu sporo miejsca, by jego dorobek bardziej spopularyzować ...

    Dzięki raz jeszcze i pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń